برنامه ریزی درسی
هر روش برنامه‌ریزی مانند یادگیری، هر مهارت عملی دیگری زمانبر و نیازمند اندکی حوصله است. می‌دانید که یاد گرفتن رانندگی با ماشین در ابتدا وقت‌گیر است اما بعد از اینکه فرد این فن را یاد گرفت از آن به بعد با به‌کارگیری این فن وی را از نظر زمانی بسیار جلو می‌اندازد. پس باید در به‌کارگیری هر شیوهٔ برنامه‌ریزی اندکی صبر و حوصله به خرج داد تا بتوان زمینه‌های موفقیت در این روش را فراهم نمود.
روش برنامه‌ریزی چهارپله‌ای، به‌صورت مرحله به مرحله قابل اجراء است. یعنی اگر شما بتوانید هر یک از مراحل را به‌کار ببرید، می‌توانید مطمئن باشید که با اجراء این مرحله پیشرفت قابل ملاحظه‌ای حاصل شده است. خیلی از افراد فکر می‌کنند یا باید برنامه‌ریزی صددرصد انجام دهند و یا فراموشش کنند! اما این تفکر کاملا اشتباه است. برنامه‌ریزی چهارپله‌ای به شما یاد می‌دهد که برنامه‌ریزی صددرصد هدفی است که در بسیاری از مواقع امکان‌پذیر نیست! لذا اگر در شرایطی نتوانستیم تمامی مراحل برنامه‌ریزی را طی کنیم اجراء پله‌های اولیه نیز بسیار تاثیرگذار خواهد بود.
اکنون به بررسی چهارمرحلهٔ پیشنهادی ما برای برنامه‌ریزی موفق برای کنکور می‌پردازیم:
الف) پله اول
ثبت فعالیت های روزانه
ثبت زمان‌های مطالعه و ساعات زیستی، مهمترین کاری که یک دانش‌آموز برای اجراء یک برنامه‌ریزی صحیح باید انجام دهد این است که حتما زمان کارهائی را که در طول روز انجام می‌دهد ثبت نماید. ثبت ساعات مطالعه فایده‌های بسیاری دارد که از آن جمله می‌توان موارد زیر را برشمرد:
1- وقتی از دانش‌آموز سؤال می‌شود که چند ساعت در روز درس می‌خواند و سپس از او خواسته می‌شود زمان واقعی مطالعه روزانه خود را ثبت نماید. عموما بین زمان اعلام شده اولیه و مدتی‌که در واقع برای مطالعه صرف شده اختلاف زیادی وجود دارد. ثبت زمان مطالعه روزانه موجب می‌شود شما تخمین صحیحی از وضعیت کنونی خود داشته باشید.
2- تعهد به ثبت زمان‌های مطالعه روزانه، انگیزه شما برای مطالعه را افزایش داده و شما را به تلاشی بیشتر ترغیب می‌کند وقتی در انتهاء روز جمع ساعات مطالعه خود را حساب کردید و از پیشرفت و زیاد شدن آن احساس رضایت و از کم بودن آن احساس ناراحتی نمودید. وجدان درسی شما بیدار خواهد شد و شما را به مطالعه بیشتر تشویق خواهد کرد.
3- ثبت زمان‌های مطالعه به این علت که میزان اتلاف زمانی را مشخص می‌سازد شما را از وضعیت خود آگاه ساخته و به حل مشکلات وادار می‌سازد، وقتی که شما در انتهای روز در برنامهٔ ثبت شده خود مشاهده می‌نمائید که همان چند دقیقه‌ای که برای خوردن آب از سر جای خود بلند شدید یا یک تماشای تلویزیون کوتاه! به نیم ساعت اتلاف زمان بدل شده است. روزهای بعد تلاش خواهید کرد که دقت بیشتری در مورد زمان‌های علافی! روزانه خود داشته باشید.
4- ثبت زمان‌های مطالعه، شما را به رقابت با خود تشویق می‌کند. اگر زمان‌های مطالعه خود را در طی روزهای مختلف و در هفته‌های متوالی ثبت نموده و نگهداری کنید سعی به بهبود زمان‌های مطالعه و به‌اصطلاح رکورد زدن موجب ایجاد یک رقابت سالم با بهترین رقیب موجود برای شما یعنی خود شما می‌شود.
5- برای ثبت زمان‌های مطالعه روزانه می‌توانید از یک تقویم کوچک رومیزی و یا حتی برگه‌های کوچک کاغذ سفید استفاده نمائید. بهترین روش برای ثبت زمان مطالعه، ثبت زمان شروع مطالعه در هنگام شروع آن و ثبت زمان خاتمه هرگاه که در جای خود بلند می‌شویم و ثبت مجدد زمان شروع بعدی بعد از برگشت به سر کار می‌باشد.
منظور از ثبت ساعات زیستی نیز، نوشتن زمان‌های استراحت روزانه و شبانه و صرف صبحانه، نهار و شام است اگر بتوانید ساعات زیستی خود را در طول هر روز ثبت کنید آنگاه خواهید توانست کم کم زمان‌های ثابتی برای این فعالیت‌ها (خوابیدن، بیدار شدن، گرسنه شدن! و ...) در نظر بگیرید و زمان انجام آنها را ثابت نمائید. در این شرایط عملکرد بدن شما جوری تنظیم خواهد شد که به‌راحتی از خواب بیدار شوید. به موقع گرسنه شوید و به موقع خسته شوید و بخوابید. در مورد فواید دیگر این کار در مبحث ساعات زیستی به تفصیل سخن خواهیم گفت.
همانطور که ابتدا اشاره شد اگر یک دانش‌آموز از چهار پله‌ای که در اینجا برای برنامه‌ریزی معرفی می‌شوند تنها همین مرحله را اجراء کند پیشرفت قابل‌ملاحظه‌ای کرده است اما به یاد داشته باشید که هر تغییر رفتاری در ابتدا نیازمند صبر و حوصله و صرف زمان است. پس همت کنید و حداقل همین مرحله را به‌طور کامل اجراء نمائید.
برنامه‌ریزی دقیق/ لیست زمانی/ لیست کاری/ ثبت
ب) پله دوم
تهیه لیست کاری
قدم دوم در تهیه و اجراء یک برنامه‌ریزی موفق، اطلاع کامل از کارهائی است که می‌بایست در روزها و هفته‌های آینده انجام شوند. دوستان عزیز سعی کنید در برنامه‌ریزی هیچگاه به حافظه خود اطمینان نکنید. حافظه انسان برای اجراء کارهای روزانه فضای محدودی دارد (مانند فضای روی میز مطالعه شما) اگر شما این فضای محدود را پر و شلوغ نمائید دیگر نخواهید توانست استفاده مناسبی از آن بکنید و کارهای شما آشفته و نامرتب خواهند شد پس سعی کنید به‌جای استفاده از فضای محدود حافظه اجرائی خود در برنامه‌ریزی روزانه و هفتگی از کاغذ و قلم استفاده نمائید. کارهائی که قرار است انجام دهید را روی یک برگه کاغذ ثبت نمائید و به‌جای فشار آوردن به ذهن خود از روی لیست کارهائی که نوشته‌اید برنامه‌ریزی نمائید. تهیه لیست کاری یکی از مهمترین پله‌های برنامه‌ریزی می‌باشد و اگر شما تنها و تنها این مرحله از برنامه‌ریزی را انجام دهید باز هم کلی در زمانبندی‌های روزانه جلو خواهید افتاد.
تهیه لیست کاری فواید زیر را برای شما به دنبال خواهد داشت:
1- شما از روی لیست کاری نوشته شده می‌توانید اولویت وظایف خود را مشخص نمائید و آنها را به ترتیب اهمیت انجام دهید.
2- ذهن شما از فشار به یاد داشتن مطالب مهم و غیرمهم راحت خواهد شد و لذا به شما امکان برنامه‌ریزی برای آینده را خواهد داد.
3- دیگر کاری فراموش نخواهد شد و از قلم نخواهد افتاد.
4- لیست کاری، ماده خام برنامه‌ریزی می‌باشد یک لیست کاری دقیق و به روز می‌تواند شما را برای یک برنامه‌ریزی دقیق آماده سازد.
5- تهیه لیست کاری از قرار گرفتن مجموعه وظایف در پیش چشم با ایجاد استرس نسبت به کارهائی که می‌بایست انجام شوند انگیزه را برای مطالعه افزایش داده، اتلاف زمان را کاهش می‌دهد.
ج) پله سوم
زمان بندی روزانه
تهیه لیست زمانی یک یاز اصول مهم برنامه‌ریزی این است که شما از زمان‌هائی که برای کارهای مختلف دارید مطلع باشید. مثلا بدانید در طی هفته‌ای که پیش‌رو دارید چند ساعت وقت خالی برای مطالعه، چند ساعت کلاس درسی و حتی چند ساعت زمان برای استراحت و تفریح در اختیار دارید.
مجموعه اطلاع از زمان‌های خالی به همراه در اختیار داشتن لیست کاری می‌تواند زمینه‌ای مناسب برای آخرین مرحله، یعنی برنامه‌ریزی دقیق آماده سازد. آیا تاکنون محاسبه کرده‌اید که با توجه به کلاس‌ها، زمانی که برای رفت‌وآمد، شام و نهار و ... صرف می‌شود چقدر زمان خالی در روزهای مختلف در اختیار دارید که می‌توانید از آنها برای مطالعه استفاده نمائید؟ لیست زمانی یعنی ثبت اتفاقاتی که در طی هفته قرار است در طی 24 ساعت روز و شب روی می‌دهد. ساعت چند باید از خواب بیدار شوید؟ چه ساعاتی چه کلاس‌هائی دارید؟ چه ساعتی را صرف نهار خوردن می‌کنید؟ چه زمانی را در عصرها می‌خوابید؟ از چه زمانی و تا چه زمانی مطالعه می‌نمائید؟ کی شام می‌خورید و کی می‌خوابید؟ البته این جدول زمانی باید منطقی، واقعی و البته تقریبی باشد. مهمترین بخش این جدول زمان‌های خالی مشخص شده در طی روز برای مطالعه می‌باشد.
مقایسه لیست ثبت شده از کارهائی که در طول هفته انجام داده‌اید یا جداول زمانی، وقت‌هائی را که توسط شما تلف شده‌اند نشان خواهد داد. یک دانش‌آموز دبیرستانی که 6 روز از هفته سر کلاس می‌رود به‌طور متوسط حداقل 40 ساعت وقت خالی مفید در طول هفته در اختیار دارد اما حتی بسیاری از دانش‌آموزان خوب، کمتر از 60 تا 70 درصد این زمان‌ها را صرف مطالعه مفید می‌نمایند. به همین علت است که توصیه من به دانش‌آموزان این است که به‌جای سعی در کاهش مقدار خواب سعی کنند راندمان استفاده از زمان‌های روز خود را افزایش دهند و مقدار ساعت واقعی ثبت شده مطالعاتی خود را به میزان ساعات خالی روز نزدیک‌تر نمایند. تجربه نشان داده است که یک خواب کافی به همراه کاهش زمان اتلافی روزانه، موفقیت شما را تضمین می‌نماید.
د) پله چهارم
برنامه‌ریزی دقیق زمانی - محتوائی
بسیاری از دانش‌آموزان تلاش می‌کنند بدون طی پله‌های 1 و 2 و 3 یک راست بیایند سراغ پله چهارم یعنی برنامه‌ریزی! این دوستان کمی خوش خیال هستند! و طبیعتا نمی‌توانند یک دفعه روی پله چهارم بپرند و به سرعت زمین می‌خورند. برای برنامه‌ریزی صحیح و موفقیت در اجراء آن می‌بایست چهار پله به‌صورت زیر به‌کار گرفته شود:
ثبت فعالیت‌های روزانه/ پله اول
تهیه لیست کاری / پله دوم
زمانبندی‌های روزانه/ پله سوم
برنامه‌ریزی زمانی - محتوائی/ پله چهارم
نکته مهم اینجا است که اگر در این مسیر حتی تنها یکی از سه پله اول را طی نمائید باز هم قدم‌های مهمی برای موفقیت خود در استفاده از زمان برداشته‌اید.
دوستان عزیز شما اگر پله‌های سه‌گانه اولیه را طی نمائید یعنی اولا بدانید در روز واقعا چقدر درس می‌خوانید ثانیا بدانید که چه کارهائی را باید انجام دهید و ثالثا چقدر زمان در اختیار دارید به‌راحتی خواهید توانست یک برنامه‌ریزی دقیق، حساب‌شده و انعطاف‌پذیر انجام دهید و برحسب تغییر شرایط در موقع لزوم آن را اصلاح نمائید.
● در هنگام برنامه‌ریزی به نکات زیر دقت نمائید:
1- یک برنامه‌ریزی صحیح باید واقع‌بینانه باشد. یعنی اگر شما در مجموع در هفته‌های گذشته هفته‌ای 15 ساعت درس می‌خواندید در این هفته برنامه خود را برای 40 ساعت تنظیم نکنید. بلکه سعی کنید یک برنامه‌ریزی منطقی و قابل اجراء انجام دهید در غیر این‌صورت چند بار شکست در برنامه‌ریزی شما را از ادامه این مسیر منصرف خواهد ساخت.
2- برنامه‌ریزی شما باید انعطاف‌پذیر باشد یعنی باید بتوانید در طی روزهای هفته در صورت لزوم برنامه خود را برحسب وضعیت‌های جدیدی که پیش می‌آید اصلاح نمائید.
3- در برنامه‌ریزی خود سعی کنید از کل به جزء حرکت نمائید یعنی اول برنامه کلان خود را برای طول سال مشخص کنید سپس برنامه کلان این ماه خود را دقیق‌تر معلوم کنید پس از آن برنامه کلی روزهای هفته پیش رو را تعیین کنید و سپس برای هر روز برنامه‌ریزی دقیق ساعتی انجام دهید. افرادی که یک دفعه برای یک هفته یا یک ماه خود برنامه‌ریزی دقیق ساعتی می‌کنند عموما موفق نیستند.
4- در برنامه‌ریزی خود سعی کنید همیشه زمان‌هائی را برای جبران عقب‌افتادگی‌ها در نظر بگیرید. یعنی در انتهاء برنامه روزانه هفتگی و ماهانه خود ساعاتی را برای انجام وظایفی که قرار بوده انجام شوند (ولی در ساعات در نظر گرفته شده انجام نشده‌اند) در نظر بگیرید این زمان‌های جبران باعث می‌شوند بروز یک مشکل کوچک، کل برنامه‌ریزی شما را بر هم نزند.
به امید دیدار شما در بالاترین قله‌های موفقیت.
از: محی‌الدین ظاهری
ماهنامه طمطراق