تدریس زبان در ایران

تدریس زبان های مختلف در آموزشگاه ها، مدارس و دانشگاه های ایران چگونه است؟ این گزارش نتیجه میزگردی است با حضور اساتید زبان های مختلف خارجی برای جواب دادن به این سوال.

بیشتر مواقع اینکه زبان دوم ما ایرانی ها نسبت به سایر کشورها بدتر است چوب بالاسرمان بوده و اعتماد به نفس ها را کاهش داده است اما وقتی پای صحبت کارشناس های زبان های خارجی بنشینید از سطح زبان دوم ایرانی ها دفاع می کنند. بماند در این چند سال اخیر کشورهای حاشیه خلیج فارس در یادگیری زبان های خارجی گوی سبقت را از ما ربوده اند اما با این حال موسسات زبانی که از هر کوی و برزنی سردرمی آورند هم سعی در جذب زبان آموزان دارند و البته که خیلی ها هم هستند در این موسسات زبانی که از هر کوی و برزنی سردر می آورند هم سعی در جذب زبان آموزان دارند و البته که خیلی ها هم هستند در این موسات برای یادگیری زبان های مختلف ثبت نام می کنند.

حالا اینکه ایرانی ها در یادگیری زبان دوم چقدر موفق هستند و چقدر نسبت به کشورهای دیگر پیشتاز یا عقب افتاده اند دلیل اولی بود برای شروع این گزارش و دلیل دیگر و نزدیک شدن به روزهای اول مهر و آغاز سال تحصیلی و تغییر کردن کتاب زبان انگلیسی مقطع ششم ابتدایی بود.

با همین بهانه ها روزنامه هفت صبح به سراغ اساتید زبان های مختلف از جمله انگلیسی، فرانسه، آلمانی و اسپانیایی رفت و میزگردی راه انداخت تا به وضعیت زبان های مختلف در آموزشگاه ها، مدارس و دانشگاه ها بپردازد. باید این نکته را هم فراموش نکنیم که در یادگیری زبان دوم هیچگونه تحقیقات رسمی انجام نشده و تمامی صحبت های گفته شده در این گزارش نیز نظرات کارشناس زبان های مختلف است که برخی از کارشناس های دیگر هم می توانند نظرات متضادی داشته باشند. اینکه واقعا وضعیت زبان های خارجی در بین ایرانی ها نسبت به سایر کشورها چطور است سوالی است که به همین راحتی نمی توان به آن پاسخ داد اما با اینحال آقای محمدرضا افشار، استاد زبان انگلیسی در این خصوص می گوید: «بسیاری از کشورها هستند که مردم آنها نیازی نمی بینند زبان دوم یاد بگیرند، منتهی در خون ما ایرانی هاست و دوست داریم که چند زبانه باشیم اما چند سالی می شود که کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از ما پیشی گرفته اند و آن هم به این خاطر است که سرمایه گذاری عظیمی در این خصوص در نظر گرفته شده.»

برگزاری سمینارها و استفاده ازت استادهای native (بومی) از جمله برگ های برنده ای است که به عقیده آقای افشار در حال حاضر کشورهای عربی در اختیار دارند: «برگزاری سمینارها، دعوت از اساتید موفق، استفاده از تجهیزات به روز، اینترنت، سی دی های آموزشی، کتاب ها و کلاس های آموزشی مدرن باعث شده نسبت به ایران پیشرفت چشمگیری داشته باشند. این در حالی است که در اینجا کمتر موسسه ای پیدا می شود که از تجهیزات به روز استفاده کند.»او در ادامه می گوید: «در ایران برای اینکه سمینارهایی مانند این کشورها برگزار کنیم لازم است استادهایی از آمریکا و انگلیس دعوت شود اما آنها نمی توانند به ایران بیایند چون به هر دلیلی ویزا به آنها داده نمی شود.»

● نباید با کشورهای دیگر مقایسه کرد

به عقیده مجید دارابی، استاد زبان فرانسه برای اینکه ببینیم وضعیت زبان دوم ایرانی ها چطور است باید دید سطح مطلوب کجاست: «سطح زبان ایرانی هایی که علاقمند به یادگیری هستند بسیار بالاست ولی باید به این نکته توجه کرد که ما خودمان را با کجا مقایسه می کنیم؟ مثلا با هند و مالزی قابل مقایسه نیستیم چون آنها سال ها مستعمره انگلیس بودند و زبان دوم بر آنها غالب شده. برای ایران می توانیم زبان عربی را مثال بزنیم. یک زمانی زبان دربار، فرانسه بوده و به همین دلیل خیلی از لغات فرانسه وارد زبان فارسی شد مثل دوش، لوستر، شارلاتان و ... با این حال باز هم سطح زبان ما نسبت به خیلی از کشورها بالاست. من چین را مثال می زنم. خیلی از چینی ها را در فرانسه می دیدم که گروه گروه می آمدند و در سطوح بالا درس می خواندند اما یک کلمه فرانسه نمی دانستند. آنها مترجمی داشتند که برایشان فرانسه را به چینی ترجمه می کرد.»

● ترس از دست دادن دانش آموز

اغراق نیست اگر بگویم در هر محله شهر به همان تعداد که سوپرمارکت است موسسات زبان هم پیدا می شود. موسساتی که با تبلیغات رنگارنگ خود تلاش برای جذب دانش آموز دارد اما اینکه این موسسات، کتاب هایشان، اساتید و روش تدریس آنها چقدر موفق است و کمیت چقدر روی کیفیت تاثیر گذاشته سوالی بود که در اینجا مطرح شد و اساتید به آن پاسخ دادند. ابتدا در این باره محمدرضا افشار گفت: «موسسات تا چند سال پیش موفق تر بودند چون تعداد آنها کمتر بود و دانشجوی بیشتری داشت.

به همین خاطر موسسه ترس از دست دادن دانش آموزانش را نداشت و خیلی راحت دانش آموزی که درس نمی خواند مجبور بود همان دوره را دوباره بگذراند. منتهی موسسات حال حاضر به خاطر اینکه دانش آموزشان را از دست ندهند خیلی کم پیش می آید به دانش آموزی بگویند که بار دیگر دوره را بگذراند. امتحانات خیلی سطحی برگزار و دانش آموزها قبول می شوند و وقتی به ترم های بالاتر می رسند خیلی هایشان در آن سطح نباید باشند.»

● دشواری تدریس در دانشگاه ها

کسانی که به دانشگاه رفته اند و سر کلاس های زبان چه عمومی و چه تخصصی نشسته اند حتما متوجه این موضوع شده اند که سطح دانشجوهایی که سر کلاس می نشینند با هم زمین تا آسمان فرق می کند و به همین دلیل استاد در زمان آموزش سردرگم است چطور درس بدهد و معمولا کلاس های زبان در دانشگاه کیفیت لازم را ندارد. سمیه معززی، استاد زبان انگلیسی نیز به همین نکته اشاره می کند و می گوید: «دانشگاه های کشورهای دیگر از ما خیلی بالاتر هستند. تدریس در دانشگاه دشوار است چون سطح کسانی که سر کلاس می نشینند با هم فرق می کند. دانشگاه این امکان را ندارد که سطح بندی انجام دهد.»

● کتاب اینترچنج حق کپی رایت ندارد!

یکی دیگر از دلایلی که می تواند افراد را در یادگیری زبان دوم کمک کند کتاب است. نکته ای که در این میزگرد با اساتید آموزشگاه سخن آشنا به آن پرداخته شد و از دغدغه های نبود کتاب، گرانی و ناقص بودن آن گفتند. محمد مالک، استاد زبان اسپانیایی درخصوص کتاب های اسپانیایی موجود در کشور می گوید: «کتاب های تازه ای در رشته زبان اسپانیایی به ایران تازه آمده اما کتاب های جدید نیستند. اینها کتاب هایی هستند که 10-9 سال پیش در آن کشورها تدریس می شده اما بهترین کتاب هایی که در ایران وجوددارد همین ها هستند.»

افشار در تکمیل صحبت مالک می گوید: «وارد نشدن کتاب دلایل مختلفی می تواند داشته باشد یا به خاطر بیزینس است یا خیلی طرفدار ندارد یا قیمت کتاب بالاست.»

معززی نیز در ادامه از نویسنده کتاب اینترچنجی که در خیلی از موسسات زبان تدریس می شود می گوید که روحش خبر نداشته کتابش در ایران بدون اجازه او چاپ و تدریس می شود: «حق کپی رایت هم وجود ندارد. نویسنده کتاب اینترچنج می گفت ایران اصلا حق کپی رایت را از او نخریده و حق چاپ نداشته اما این کار را کرده است!»

استاد زبان انگلیسی از کتابی می گوید که هیچ وقت به طور کامل به دستش نرسید: «کتابی را از کشور دیگر سفارش داده بودم اما یکی از کتاب ها با چند سی دی ارسال نشد ما هر چه با آنها ارتباط برقرار کردیم که مابقی را هم بفرستند و هزینه آن هر چقدر باشد پرداخت می کنیم گفتند هر فروشگاهی خواسته بفرستد چون مقصد ایران بوده آنها دچار مشکل شدند چون حق ندارند هیچ کتابی را به ایران بفرستند.»

مالک می گوید: «باز هم برای زبان انگلیسی کتاب زیاد است اما همیشه من می گویم در ایران سایر زبان ها مظلوم هستند مثل اسپانیایی، فرانسه، آلمانی و ... مطلب کم داریم کتاب برای بچه ها نیست. تهیه کردن مطلب برعهده استاد است.»

زهره حاج رحیمی، استاد زبان آلمانی هم گله زیادی از نبود کتاب آلمانی در ایران دارد: «کتاب به زبان آلمانی در ایران خیلی کم است یا اصلا دیکشنری آلمانی در بازار پیدا نمی شود. درخواست هم خیلی می دهیم اما فقط برخی توانسته اند به صورت چاپی پیدا کنند که البته خیلی از صفحات آن چاپ نشده یا کیفیت خیلی پایینی دارد. دانلود کتاب نیز هزینه بالایی دارد.»

● استادهای آلمانی باید دوره تدریس بگذرانند

حاج رحیمی، استاد زبان آلمانی از وضعیت زبان آلمانی در ایران می گوید: «زبان آلمانی تا چند سال پیش اصلا وضعیت خوبی نداشت. وقتی در دانشگاه زبان آلمانی قبول شدم ما دانشجوها کلا هیچ اطلاعی از این زبان نداشتیم. در حال حاضر وضعیت بهتر شده و قبل از شروع کلاس ها، دوره آمادگی می گذارند و یک ترم به عنوان پیش دانشگاهی در نظر گرفته می شود و سپس وارد ترم یک می شوند اما هنوز هم مشکلات آموزشی وجود دارد. در دانشگاه نیز بیشتر روی ترجمه کار می شود و به مکالمه توجه نمی شود. موسسات زیادی هم زبان آلمانی را تدریس می کنند اما اساتیدی که این زبان را تدریس می کنند آنطور که باید و شاید تسلط کامل روی زبان آلمانی ندارند. گذراندن دوره های تدریس لازم است.»

● یادگیری زبان اسپانیایی اجباری نیست

محمد مالک، استاد زبان اسپانیایی از کسانی می گوید که بیشتر به خاطر علاقه به این زبان آن را برای یاد گرفتن انتخاب می کنند و همین که اجباری در یادگیری وجود ندارد، در سرعت یادگیری کمک می کند: «زبان اسپانیایی در حال خوب شدن است و از وقتی که شبکه تلویزیونی Hispan TV راه افتاده خیلی بهتر هم شده. کسانی که این زبان را می خواهند یاد بگیرند یا می خواهند به کشورهایی که زبان آنها اسپانیایی است بروند یا به خاطر علاقه به سراغ یادگیری می آیند مثلا از یک خواننده خوشش آمده یا از تن زبان اسپانیایی یا اصلا به خاطر اینکه بعضی اعتقاد دارند مردم اسپانیا مردم شادی هستند به همین خاطر دوست دارند با آن آشنا شوند. سعی شده کلاس ها سرگرم کننده باشد و دانش آموز خودش فعالیت کند. شیوه تدریس فقط معلم نیست و معلم تنها در کنار آنها است. خیلی هم بهتر جواب می دهد. من در کلاس هایم از بچه ها می پرسم چی دوست دارند یاد بگیرند. مثلا یک نفر که فوتبال دوست دارد دلش می خواهد اصطلاحات آن را به این زبان بداند.»

● زبانی برای باکلاس ها

اما مجید دارابی، استاد زبان فرانسه علت یادگیری و جذب شدن به سمت این زبان را در گذشته های دور ایران می داند و می گوید: «درباره زبان فرانسه هم وقتی وارد دانشگاه بشوید هیچ چیز از آن نمی دانید و عملا دو سال از دانشجوی زبان انگلیسی عقب هستید. بچه های فرانسه تازه از ترم چهارم آرام آرام به سمت درس های تخصصی می روند. سطح فرانسه پایین است چون آدم ها باید احساس نیاز کنند تا به سمت زبان فرانسه بیایند. کسانی که مخاطب زبان فرانسه هستند قشری خاص و معمولا قشر مرفه جامعه را دربر می گیرد. این هم نوعی بیزینس است اما من به معنای منفی این واژه اعتقادی ندارم. گردش مالی در هر کاری اگر نباشد آن کار با شکست مواجه می شود اما من سرویسی که ارائه می دهم فدای پولی که قرار است دریافت کنم بکنم اصلا جالب نیست.»

● شبیه زبان فارسی تدریس شود

نمی شود منکر این موضوع شد که کتاب های زبان انگلیسی که در مدارس آموزش داده می شود کمی قدیمی شده و از صبر و حوصله بچه ها برای یادگیری خارج است. افشار می گوید: «فکر می کنم آموزش و پرورش در آموختن زبان انگلیسی موفق عمل نکرده است. دلایل مختلفی می تواند داشته باشد. به عنوان مثال روشی آموزش و پرورش برای آموختن زبان انگلیسی در نظر گرفته است که برمی گردد به قبل از سال 1840 میلادی که سال هاست در کشورهای دیگر این نوع آموزش کنار گذاشته شده است. کتاب ها یکسری متن، لغت و بعد گرامر دارند و معلم آنها را سر کلاس ترجمه می کند و فارسی حرف می زند. یادگیری زبان دوم باید خیلی به یادگیری زبان مادری نزدیک باشد. زبان فارسی چطور آموزش داده می شود؟»