در آخرین دقایق کلاس درس، دانش‌آموزان بی اختیار لحظه شماری می‌کنند تا با شنیدن صدای زنگ تفریح ، با‌شتاب هر چه تمام تر، خودشان را به حیاط برسانند و برای لحظاتی هم که شده، فارغ از کلاس و درس با دوستان خود به بازی و تفریح بپردازند. لحظاتی که برخلاف کوتاه بودن، می تواند ابعاد مختلفی داشته باشد؛ یعنی هم می توان زنگ تفریح را جزء دقایق خوب محسوب کرد و هم بد.

دقایقی حساس

این واقعیتی است که در چند دقیقه زنگ تفریح با وجود استراحت جسمی و روحی کودک و نوجوان، خطرات بیشتری دانش‌آموزان را تهدید می کند که البته این خطرات بیشتر از سوی خود دانش آموزان و به صورت سهوی است؛ چنانچه گاه دیده می شود در این دقایق به ظاهر تفریح گونه به خاطر کوچک بودن حیاط مدرسه، دانش‌آموزانی که همدیگر را دنبال می کنند و این گونه به بازی و تفریح مشغول‌اند، به سبب برخورد با دیگران ایجاد مشکل می‌کنند و حوادثی ناخوشایند می آفرینند.

البته با یکسری برنامه های مدون و خوب می توان کاری کرد که این گونه حوادث ناخوشایند و گاه دلخراش رخ ندهد و این زنگ دلچسب و دوست داشتنی با خاطرات بد و ناگوار عجین نشود. دست یافتن به این هدف کار چندان ساده ای نیست. زیرا در جای خود نیازمند مطالعات و آماده سازی تمهیداتی است که به واسطه آنها بتوان با استفاده بهینه از یکسری عوامل به ظاهر کوچک یا همان ریزه کاری های آموزشی و پرورشی به اهداف مطلوبی رسید.
حال با توجه به اوصاف بیان شده و نیز برای روشن تر شدن کارکردهای زنگ تفریح در مدارس لازم است نکاتی در باب اهداف و برنامه هایی که می توان در زنگ تفریح به مرحله اجرا گذاشت بیان شود. پس با توجه به این اوصاف باید زنگ تفریح را از دو بعد مورد کنکاش و بررسی قرار داد تا این گونه بتوان به یکسری از اهداف مطلوب دست یافت.

دانش آموزان بی شک در این دقایق کوتاه می توانند کارهای زیادی انجام دهند که هر کدام از آنها در امر یادگیری تاثیری شگرف خواهد داشت. البته در صورتی که با یک برنامه ریزی خوب و مدون همراه باشد و عجولانه در فکر رسیدن به اهداف مورد نظر نباشیم.

الف) استراحت و آمادگی برای زنگ بعد؛ این حق طبیعی هر دانش آموز است که بعد از یک زنگ یک ساعت و نیم مطالعه، یادگیری، انجام تکالیف کلاسی، برگزاری امتحانات کلاسی، پرسش و پاسخ و ... دقایقی را به استراحت روحی و جسمی بپردازد.

استراحت کردن باید همراه با تمهیداتی باشد تا نتیجه بخش باشد .

لازم است فضای مدرسه با کاشت درختان و چیدن گلدان های گوناگون، فضایی سبز و فرح بخش داشته باشد تا دانش آموزان با دیدن این مناظر طبیعی انبساط خاطری بیابند و خستگی کلاس را از تن و ذهن خود بیرون کنند. در بسیاری از مدارس موفق، برای دانش‌آموزان که در حیاط مدرسه به سر می‌برند، از طریق بلندگو موزیک نرم و آرامی پخش می شود و این حرکت به ظاهر ساده آن قدر در رفتار و حرکات دانش آموزان تاثیر می گذارد که طبق گفته خود دبیران، این حس آرامش بخش از طریق شنیدن موسیقی حتی در کلاس هم قابل مشاهده است. همچنین می توان با رنگ آمیزی مناسب دیوارهای مدرسه، دانش آموز را به محض ورود به حیاط از حال و هوای کاری و خسته بودن بیرون کشید و به او نیرویی تازه بخشید. در بعضی از مدارس به خاطر رنگ آمیزی خوب و فضای بسیار جذاب، بـــچه ها زنگ تفریح شاد و اثر‌گذاری را می گذرانند و برعکس آن، در برخی مدارس به خاطر نامناسب بودن دیوار مدرسه، تخریب سطوح ظاهری دیوارها، استفاده از تورهای بلند بر روی دیوار که اغلب زنگ زده اند، یک حس تنهایی، خستگی و در بند بودن در چند دقیقه زنگ تفریح به دانش آموزان القا می شود و انعکاس این حالات را در رفتار دانش آموزان می توان به خوبی مشاهده کرد. حتی اگر خودش به صورت خودآگاه این حس را نشناسد. 

ب) گفت و گو با دوستان 

اغلب دانش آموزان دوست دارند که در دقایق زنگ تفریح با دوستان خود صحبت کنند. مباحثی که آنان بیان می کنند و درباره آنها به اظهار نظر می پردازند، بسیار متنوع است. 

گاه درباره رویدادهای ورزشی صحبت می کنند و گاهی هم درباره اتفاقات محله خود. در برخی موارد درباره دبیرانی که زنگ قبل با آنها درس داشته اند، اظهار عقیده می کنند و گاهی هم درباره مسائل و مشکلات مدرسه با یکدیگر بحث و تبادل نظر می کنند. با توجه به مطالب بیان شده، گاهی اوقات دیده یا شنیده می شود که برخی از مسئولان اجرایی مدارس، به خصوص معاونان برای ایجاد نظم بیشتر و کنترل غیر محسوس رفتار و حرکات دانش آموزان، افرادی را با عنوان «انتظامات مخفی» به میان دانش آموزان می فرستند تا از این طریق به طور کامل از کارهای آنان با خبر شوند. شاید ظاهر این کار برای انضباط آموزشگاه و کنترل دقیق دانش آموزان امری لازم باشد، اما زمانی که این قبیل اقدامات مخفی برای دانش آموزان عیان شود، دیگر آن اعتماد به اطرافیان رفته رفته از بین می رود. پس چه خوب است که برای رفع این گونه مشکلات به صورت آشکار از خود دانش آموزان بخواهیم که نظم و انضباط مدرسه را رعایت کنند. آن هم بدون آنکه سایه سنگین کسی را بالای سر خود حس کنند.

ج) تغذیه 

به دلیل آغاز کلاس های درس در ساعات هشت صبح هر روز و گاه بدون صبحانه خوردن و به مدرسه آمدن دانش آموزان، زنگ تفریح، بهترین زمان برای تغذیه دانش آموزان است. این موضوع بر یادگیری آنان هم تاثیری ماندگار دارد. بنابراین در زنگ‌های تفریح باید نسبت به تغذیه دانش آموزان دقت و توجه ویژه ای شود. از دیرباز در بیشتر مدارس، بوفه هایی برای ارائه محصولات غذایی به دانش آموزان موجود است، اما برخی از همین بوفه ها هم برای خودشان مشکلاتی دارند. مثل پایین‌بودن ارزش غذایی محصولات. تاکید می شود که به نقش و اهمیت تغذیه در مدارس، به خصوص هنگام زنگ تفریح نگاهی جدی و همه جانبه شود. زیرا در غیر این صورت انرژی اندک دانش آموزان در زنگ کلاس دوم و سوم تحلیل می رود و در چنین شرایطی او نمی تواند به اهداف مورد نظر آموزشی آن طور که بایسته و شایسته است، دست یابد.

د) یادگیری 

فقط کلاس درس، مختص یادگیری نیست. در هر شرایطی دانش آموز می تواند به مقوله یادگیری بپردازد که در این میان زنگ تفریح هم می تواند جزء آن لحظات و شرایط باشد. البته به شرطی که مقدمات این امر از طریق مسئولان مدرسه فراهم شود. در حیاط مدرسه، دیوارها وسیله خوبی برای انتقال پیام و یاددهی نکاتی درباره زندگی و دیگر امور است. می توان با نوشتن شعارها و نکات آموزشی روی دیوارهای حیاط مدرسه به دانش آموزان مطالبی را به صــورت غیرمســتقیم یاد داد. همچنین می‌توان با نصب تابلوهای اعلانات در جای‌جای مدرسه و در معرض دید دانش آموزان هر روز و یا هر هفته مطلبی آموزشی را با عنوان شعار هفته به آنان گوشزد کرد.



هـ ) شرکت در فعالیت های گروهی

زنگ تفریح فرصت خوبی است که دانش آموزان در فعالیت های گروهی شرکت کنند تا علاوه بر یادگیری روابط اجتماعی با دیگران، هنر و مهارت فردی و شخصی خود را در معرض دید و استفاده دیگران قرار دهند.یکی از محل هایی که دانش آموز برای انجام فعالیت های گروهی در زنگ تفریح و دیــگر اوقات فراغت خود جذب آنها می شود، دفتر تربیتی مدرسه است. همان جایی که اگر جدی گرفته شود و برنامه ریزی خوب و مدونی داشته باشد، می تواند کارایی خوب و چشمگیری داشته باشد. جـالب آنکه فعالیت های این قبیل مکان ها در مدراس، خود به صورت غیر مستقیم در دانـش آموزان هیـجان عجیبی را ایجاد می کنند که در پی این هیجان در خود احساس مسئولیت می کنند و آماده ورود به دنیای بزرگسالی و بر عهده گرفتن مسئولیت های بزرگ می شوند.

لازم است یادی هم از کتابخانه مدارس شود. همان جایی که اگر جذابیت و نمود خوبی داشته باشد، می تواند مرکز خوبی برای جذب و هدایت آموزشی دانش آموزان باشد، اما با وجود مهم و حیاتی بودن کتابخانه های مدارس از بعد آموزش، در برخی از مدارس به خاطر نبود امکانات لازم و فقدان کتاب خوب، این قبیل مراکز علمی، رونق چـندانی نـدارند و مــورد اسـتقبال قرار نمی گیرند. مهم ترین دلیل این مساله این است که کتاب های موجود در کتابخانه های مدارس با انتظارات و خواسته های دانش آموزان تناسبی ندارد. درضمن، کتاب ها هیچ تنوعی ندارند.

زنگ تفریح و معلمان

زنگ تفریح فقط به دانش آموزان اختصاص ندارد. دبیران و آموزگاران هم از این قاعده مستثنا نیستند. آنان هم به این دقایق نیاز دارند. این نیاز از جنبه های گوناگونی قابل بررسی است.

الف) استراحت

ب) مطالعه

ج) گفتگو با همکاران