کشف معادن مختلف، تعیین نوع و شکل مواد معدنی، ارزیابی میزان ذخایر، ارزیابی اقتصادی و تعیین روش استخراج آنها از مهم ترین وظایف مهندسی معدن با گرایش اکتشاف است. مهندسین اکتشاف با تهیه نقشه و انواع نمونه از خاک و جنس سنگ منطقه، به تعیین دقیق محل معدن میپردازند. ضمنا مهندسین اکتشاف، بررسیهای لازم را در زمینههایی همچون اقتصادی بودن بهره برداری از معدن و... انجام میدهند. اکتشاف کانسارها شامل اکتشاف مقدماتی، نیمه تفصیلی و تفصیلی است. با پایان هر مرحله از اکتشاف، مهندسان اکتشاف با توجه به افزایش و یا کاهش احتمالات کشف و برآورد هزینههای انجام شده و قابل پیشبینی در مورد ادامه اکتشاف تصمیم میگیرند. میتوان گفت اوج موفقیت یک مهندس اکتشاف زمانی است که بدون آنکه زمین را، قدم به قدم و وجب به وجب بگردد، با استفاده از روشهای علمی مانند نقشه برداری هوایی و نمونه برداری سطحی، بخشهای غنی از لحاظ مواد معدنی را تعیین کند. بنابراین کار اصلی یک مهندس اکتشاف بیشتر بر مطالعه پدیدههای روی زمین متمرکز است.
ریاضیات در این رشته از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا بدون استفاده از مدلهای ریاضی، محاسبات استخراج و اکتشاف معدن را نمیتوان انجام داد. یک اکتشاف گر موفق بایستی بر دروس زمین شناسی، فیزیک و شیمی نیز احاطه نسبی داشته باشد. هم چنین از توانایی جسمی بالا و دقت و نظم کافی نیز برخوردار باشد و توانایی کار در شرایط سخت را نیز داشته باشد.
کارشناسی ارشد در رشتههای : مهندسی معدن گرایش فرآوری مواد معدنی، مهندسی معدن گرایش اکتشاف معدن، مهندسی معدن گرایش استخراج معدن، مهندسی معدن گرایش مکانیک سنگ و تونل و فضاهای زیرزمینی
فارغالتحصیلان این رشته علاوه بر وزارت معادن و فلزات میتوانند در وزارت نفت در زمینه حفاری، وزارت نیرو در زمینه آبهای زیرزمینی، کارگاههای وزارت راه و ترابری برای حفاری راهها و تونلها، شرکت مترو و سازمان انرژی اتمی مشغول به کار شوند.