انتخاب رشته تحصیلی توصیه ای یا اجباری؟

ماجراهای هدایت تحصیلی سال گذشته هنوز در خاطر دانش‌آموزان و مشاوران مدارس باقی است، تابستان گذشته انتخاب رشته تحصیلی دانش‌آموزان با مشکلات بسیاری همراه شد و  دانش‌آموزان نسبت به اجبار برای رفتن به رشته‌ای خاص معترض بودند اما مسئولان آموزش‌وپرورش با رد هرگونه اجبار در انتخاب رشته از توسعه متوازن سخن می‌گفتند، سیاستی که به موجب آن باید توازنی میان رشته‌های مختلف تحصیلی برگزار شود تا از گسترش بیش از حد رشته تجربی جلوگیری به عمل آید.

حواشی ایجاد شده در تابستان گذشته و معترض بودن دانش‌آموزان به اجبار در انتخاب رشته تحصیلی، موجب شد تا رئیس‌جمهور به این ماجرا ورود کند و پرونده اجبار در هدایت تحصیلی دانش‌آموزان با ورود وی و اعلام اینکه نباید دانش‌آموزان را در موضوع انتخاب رشته اجبار کنیم بلکه باید آنها را هدایت کنیم، بسته شد.

پس از حواشی ایجادشده در سال تحصیلی گذشته، وزارت آموزش‌وپرورش امسال نسبت به اعمال تغییراتی در شیوه‌نامه هدایت تحصیلی اقدام کرده است، در همین رابطه وجه تمایز جدی هدایت تحصیلی امسال با سال گذشته جنبه توصیه‌ای بودن آن است و دانش‌آموزان برای ورود به رشته تحصیلی اجبار نمی‌شوند.

آموزش‌وپرورش امسال برای هدایت تحصیلی دو نمونه برگ شماره 6 و 7 را تهیه کرده است که در فرم شماره 6 براساس بررسی‌های مشاوره‌ای، آزمون‌های استعداد و رغبت، نظر دانش‌آموز، نظر معلمان و خانواده، اعلام می‌شود که  دانش آموز به کدام رشته برود، طبق اعلام مسئولان آموزش‌وپرورش فرم شماره 6 توصیه‌ای بوده و هیچ اجباری برای ورود به رشته خاص ندارد.

فرم شماره7 که براساس نمرات سه سال دوره اول متوسطه تهیه شده، الویت‌های دانش‌آموز را  به ترتیب در رشته‌های مختلف تعیین کرده است و براین اساس دانش‌آموزان به گروه‌های «الف»،«ب»، «ج» و «د» تقسیم شده‌اند که گروه «الف» در اولویت ثبت‌نام قرار دارد. به عنوان مثال اگر دانش‌آموزی در رشته تجربی اولویت «ج» را کسب کرده باید منتظر بماند دانش‌آموزان گروه‌های «الف» و «ب» ثبت‌نام کنند و اگر ظرفیت خالی ماند، می‌تواند رشته تجربی را انتخاب کند.

در همین رابطه مسعود شکوهی مدیرکل امور تربیتی و مشاوره وزارت آموزش وپرورش می‌گوید: ممکن است در یک منطقه هزار نفر ظرفیت برای رشته تجربی وجود داشته باشد که اگر ظرفیت تکمیل شد و دانش‌آموزی همچنان اصرار داشت که در رشته تجربه ثبت‌نام کند می‌تواند به مدارس غیردولتی مراجعه کند چرا که مدارس دولتی در رشته تجربی با مشکل محدودیت و ظرفیت مواجه هستند.

به منظور بررسی نظر دانش‌آموزان در رابطه با هدایت تحصیلی امسال و میزان رضایت آنها از روش جدیدی که آموزش‌وپرورش مدعی آن است به یکی از ستاده‌های ثبت‌نام شهر تهران مراجعه کردیم.

مریم دانش‌آموزی است که به همراه مادر خود به ستاد ثبت‌نام مراجعه کرده است، وقتی از او می‌پرسم که برای پیگیری چه مشکلی به ستاد ثبت‌نام آمده‌ای، می‌گوید: برای انتخاب رشته مشکل دارم، می‌خواهم به رشته تجربی بروم اما مدرسه می‌گوید باید در رشته ریاضی ثبت‌نام کنید چون اولویت «الف» است.

مادر مریم وارد صحبت‌هایمان شده و می‌گوید: با معدل 19.70 و نمره علوم 19.25 و ریاضی 18 رشته تجربی را برایش اولویت «د» تعیین کرده‌اند، آمده‌ایم به ستاد ثبت‌نام تا اجازه بدهند در رشته تجربی درس بخواند اما می‌گویند باید در رشته ریاضی ثبت‌نام کنید و اگر اعتراض دارید ثبت کنید اما پیگیری اعتراض معطلی زیادی دارد و بهتر است در همان رشته ریاضی ثبت‌نام کنید.

مریم این سوال را می‌پرسد که کدام دانش‌آموزان توانسته‌اند در رشته تجربی اولویت «الف» را کسب کنند در مدرسه ما با معدل بالای 19.70 و حتی 20 هم تجربی اولویت «الف» برایشان تعیین نشده است.

پدر دیگری که برای پیگیری کار فرزندش به ستاد ثبت‌نام مراجعه کرده است، عنوان می‌کند: رشته‌ها را اولویت بندی کرده‌اند که ریاضی اولویت «الف» و تجربی اولویت «د» برای فرزندم تعیین شده است، فعلا در رشته تجربی ثبت‌نام نمی‌کنند و می‌گویند باید تا 20 مرداد ماه صبر کنید اگر ظرفیت خالی ماند ثبت‌نام می‌کنیم.معدل پسرم 18.69 است و اصرار دارد به رشته تجربی برود.

این پدر در برابر سوالم که آیا بابت ثبت‌نام در رشته تجربی به شما قول مساعد دادند؟ می‌گوید:‌ پسرم حدنصاب نمره برای رشته تجربی را آورده است مگر می‌شود که ثبت‌نامش نکنند، قطعا ثبت‌نام می‌شود، من 10 میلیون تومان پول ندارم که بخواهم او را در مدرسه غیردولتی ثبت‌نام کنم.

وی معتقد است حتی اگر پسرش با ورود به رشته تجربی نتواند در مجموعه پزشکی پذیرفته شود باز هم رشته‌های پیراپزشکی مانند پرستاری یا علوم آزمایشگاهی بازار کار بهتری حتی نسبت به رشته‌های فنی و مهندسی دارند و آینده فرزندش در رشته تجربی بهتر خواهد بود.

دختر دیگری که به همراه پدر میانسال خود به ستاد ثبت‌نام مراجعه کرده است، این سوال را مطرح می‌کند که چرا باید با معدل 19.79 نتواند به رشته تجربی برود و اولویت نخست او رشته ریاضی باشد؟

به نظر می‌رسد با توجه به ظرفیت و محدودیت مدارس برای ثبت‌نام دانش‌آموزان در رشته تجربی بازهم بحث اجبار برای گروهی از دانش‌آموزان که موفق به ثبت‌نام در رشته دلخواه خود نمی‌شوند، مطرح است.

در همین رابطه یکی از مشاوران مدارس می‌گوید:  بارها اعلام شده که امسال هدایت تحصیلی توصیه‌ای و اختیاری است از سوی دیگر فرم شماره 7 حاکی از اجبار برای انتخاب است. چرا که در فرم 7 دانش آموز در مقایسه با همکلاسی‌هایش در منطقه سنجیده می‌شود و با توجه به ظرفیت منطقه برای او اولویت‌هایی مشخص شده است، اگر دانش‌آموزی متقاضی رشته تجربی است و معدل دروس مرتبط با تجربی در سه سال متوسطه حدود 18 شده باشد برای این دانش آموز در ذیل رشته تجربی حرف «د» نوشته شده است.

لازم به ذکر است برای ورود به رشته‌های مختلف در فرم هدایت تحصیلی گزینه‌های «الف» تا «د» درج شده است یعنی اول دانش‌آموزان اولویت «الف» ثبت نام می‌کنند، دوم اگر ظرفیت اجازه دهد دانش‌آموزان اولویت «ب» اجازه ثبت نام دارند، اگر ظرفیت اجازه دهد بعد از 18 مرداد اولویت «ج» و و اگر ظرفیت اجازه دهد در شهریور ماه اولویت «د». این‌ها یعنی سردرگمی و آشفتگی دانش‌آموزان و والدین.البته همین دانش آموزان مشمول بند «د» اگر بخواهند در مدارس غیردولتی درس بخوانند مشکلی نخواهند داشت.

از سوی دیگر مهدی فیض معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش‌وپرورش معتقد است که این وزارتخانه میان منگنه توزیع متوان و دانش‌آموزان علاقه‌مند به رشته تجربی گرفتار شده است.

اگر چه توسعه متوازن و هدف گذاری برای ورود 48 درصد دانش‌آموزان به هنرستان‌ها، جزو سیاست‌های تعیین شده است اما آیا می‌توان بدون فراهم کردن زیرساخت‌های لازم از جمله تامین تجهیزات برای هنرستان‌ها، دانش‌آموزان را به سمت رشته‌های فنی هدایت کرد.

آیا می‌توان دانش‌آموزی که حدنصاب نمره لازم را برای ورود به یک رشته کسب کرده است از حضور در رشته دلخواهش منع کرد و اثرات تحمیل رشته تحصیلی بر سلامت روان دانش‌آموز یا افت تحصیلی او چگونه خواهد بود؟

به نظر می‌رسد ایجاد توازن در رشته‌های تحصیلی نیازمند سیاست‌گذاری‌ و اقدامات فرهنگی از همان  دوره ابتدایی است و آموزش‌وپرورش باید نظام جامع هدایت تحصیلی را برای تحقق این هدفت تدوین و عملیاتی کند.