گفت وگو با خانم پرستو سوئیزی کارشناس حوزه کودک
در گفت‌وگو با سرکار خانم پرستو سوئیزی، کارشناس حوزه‌ی کودک و مدیر تالیف مجموعه کتاب‌های زنبور به بررسی و واکاوی مباحث ادبیات کودک در ایران و جهان و آسیب‌شناسی این موضوع پرداختیم. ایشان از دغدغه‌ها و برنامه‌هایشان در حوزه‌ی کودک با ما سخن گفت که در ادامه می‌خوانید:
انتشارات گاج در این برهه‌ی زمانی به طور تخصصی وارد حوزه‌ی کودک شده است، از مخاطرات این حوزه دلهره و نگرانی ندارید؟
انتشارات گاج سال‌هاست که به طور تخصصی به مسائل آموزشی می‌پردازد. کارگاه‌های پژوهشی این نشر، زبانزد خاص و عام است. سیاست‌گذاری گاج، واکاوی نگرش‌های متنوع آموزشی و به‌گزینی رهیافت‌های این حوزه در راستای پیشرفت علمی دانش‌آموزان این مرز و بوم است. پشتوانه‌ی حرکت ما در این مسیر تجربه‌ی غنی و پربار گاج در این زمینه است. حال گاج با بهره‌گیری از چنین پشتوانه‌ای قصد ورود به حوزه‌ی کودک را دارد. رویکرد گاج به ادبیات کودک، تکرار مسیرهای قبلی در این حوزه نیست. این نشر همیشه مبدع و پیشرو بوده است. سرمایه‌گذاری گاج بر مجموعه کتاب‌های زنبور نویدبخش سرآغازی تازه در عرصه‌ی ادبیات کودک ایران است. گروه‌های پژوهشی و عملیاتی گاج سال‌ها به بررسی دقیق مسائل حوزه‌ی کودک و آسیب‌شناسی این مقوله و رصد رویکردهای نشرهای فعال در این زمینه پرداخته است. گاج در این زمینه برند بسیار متفاوتی است.
شما به طور تخصصی به کدام بخش از حوزه‌ی کودک می‌پردازید؟
هر گلی بوی خودش را دارد. طعم عسل‌های کندوی زنبور، شیرین و متنوع است. راستش، آفرینش یک اثر ادبی برای کودک واجد شاخص‌های خاص خود است. بسط و تشریح مفاهیم تخصصی این حوزه، نیازمند مباحث کارشناسی عمیق و میزگردهای نقد و بررسی دقیق است که در این مقال نمی‌گنجد. خلاصه بگویم مجموعه‌ی زنبور با رویکردی کودک‌محور در تمام ابعاد این حوزه به آفرینش آثار ادبی کودک پرداخته است؛ تالیف‌های خاص این مجموعه در زمینه‌های نثر و نظم، بازآفرینی، بازنویسی قصه‌های کلاسیک با تصویرگری‌های شگفت‌انگیز بخشی از این حرکت است. مجموعه‌ی بی‌نظیر 40 جلدی «قصه‌های قرآنی» آغازی تازه در ادبیات کودک ایران در حوزه‌ی تصویر و روایت است.
در زمینه‌ی پرورش کودک چقدر به ریشه‌های بومی محیط یادگیری کودک توجه کرده‌اید؟
کودک، برآیندی از آموزش‌های دریافتی از محیط بومی است. تولید محتوا در مجموعه‌ی زنبور براساس ریشه‌های فرهنگی و دینی این سرزمین است. آموزش و پرورش در دنیای معاصر بسیار متحول شده است، پس همگام با این تحولات جهانی ما نیز باید دست به نوآوری بزنیم. شیوه‌های قدیمی دیگر نخ‌نما شده است. حتی در مبحث ترجمه‌ی کتاب نیز این بومی‌سازی‌ها دقیق انجام شده است. ریشه‌های فرهنگی، مقوله‌ی سهلی نیست که بتوان به راحتی از کنار آن بی‌اعتنا گذشت. ادبیات معاصر، برونداد یک اتفاق انتزاعی نیست؛ فرهنگ، بستر رشد و توسعه‌ی ادبیات مدرن است.
پس جایگاه داده‌های مدرن جامعه‌ی معاصر کجاست؟
یعنی می‌خواهید با پیش کشیدن داده‌های مدرن به انکار پیشینه‌ی فرهنگی بپردازید؟! بیایید واقع‌بین باشیم؛ اجتماع مدرن، محصول تحول خرد جمعی است. واکاوی جنبه‌های جامعه‌‌شناختی حوزه‌ی ادبیات، ارجاع به انسان در جایگاه «خرد مدرن» اجتماع معاصر است. ادبیات کودک نیز یک اتفاق منفک از این حوزه نیست. در مبحث گونه‌شناسی ادبیات کودک، ارجاع ما به مقوله‌ی ادبیات شفاهی یا فرهنگ عامه است. قضیه را خیلی پیچیده نکنیم؛ داده‌های مدرن، محصول و برونداد فرهنگ در نقش داده‌ی پیشینی است. خاستگاه و جایگاه ادبیات کودک در همین ساختارهای فرهنگی تعریف و تعیین می‌شود. تعریف، تعیین و قوام نقش کودک در این ساختار، پذیرش یک پدیده‌ی جمعی در ارتباط با یک اجتماع هدفمند است. بحث من این نیست که کودک محصول داده‌های مدرن است یا نه، بلکه می‌خواهم بگویم که برونداد خرد کودک، ساخت داده‌های مدرن‌تر اجتماع است. رشد کودک در بستر فرهنگی اقلیم او اتفاق می‌افتد. با این تعریف می‌توانیم کودک را بستر توسعه‌ی پایدار بدانیم.
کودک در چه محیطی در بستر توسعه قرار می‌گیرد؟
نگرش‌های پژوهشی و پرورشی عمیق، کودک را در بستر توسعه قرار می‌دهد؛ بستری که کودکان در آن معماران جامعه‌ای هدفمند و خلاق هستند. راستش می‌دانید قصه چیست؛ کودک. می‌خواهم بگویم ما کودکان را از یاد برده‌ایم یا دیکته‌های سخت به آن‌ها گفته‌ایم. اگر کودک را در قالب «خرد خلاق» (بر این اصطلاح تاکید می‌کنم) تعریف کنیم، خود این خردمندی، بسترساز توسعه در جهان می‌شود. کودکان جهان، حلقه‌ی مفقوده‌ی زیست معاصر هستند. آن‌ها می‌توانند صلح و آرامش را به جهان بازگردانند. بستر توسعه از بطن شکوفایی استعدادهای نهفته‌ی کودکان می‌گذرد.
جایگاه ادبیات کودک ایران در جهان کجاست؟ بهتر است بپرسم ادبیات معاصر کودک ایران همگام با ادبیات مدرن کودک دنیا رشد کرده است؟
ادبیات، میدان مسابقه و پر کردن ویترین‌های شخصی نیست؛ بلکه تعریف یک پدیده‌ی اجتماعی در بهبود کیفیت زیست جمعی است. ادبیات این بوم و بر ریشه در فرهنگی چندهزارساله دارد؛ ادبیات کودک نیز خردسازه‌ای از این حوزه‌ی کلان است. ادبیات شفاهی یا فرهنگ عامه در ایران‌زمین؛ در قالب افسانه‌ها، متل‌ها و ضرب‌المثل‌ها، حکایت‌ها و از همه مهم‌تر لالایی‌ها و ترانه‌ها، ارجاع به یک آغاز باپشتوانه است. بررسی سیر تاریخی ادبیات کودک در ایران از دوران باستان تا دوره‌ی معاصر پاسخگوی ابهام‌های این حوزه است. شاید در سال‌های اخیر در حوزه‌ی کودک در بخش روایت و تصویر (که بیشتر نمود آن در حوزه‌ی تصویر است) اندک گامی به جلو برداشته باشیم، اما این مقال حدیث درد دیگری است. به حوزه‌ی نگارش و پرداخت متن کودک در بازار نشر ایران معاصر نگاهی بیندازید؛ به بحث یک کتاب یا یک نویسنده‌ی خاص ورود نمی‌کنم، فقط تعداد نویسنده‌ها و نیز کتاب‌های مهم این عرصه را بشمارید. آن‌قدر اندک است که... بگذریم. حرفم این است که نگارش کتاب‌های کودک در این حوزه به حدی فقیر است که نمی‌توان آن را ارزیابی کرد. در بحث ترجمه، وضعیت از این هم دردناکتر است؛ ترجمه‌های شتاب‌زده و پرغلط و انتخاب نادرست کتاب‌های کم‌محتوا و حتی بی‌محتوا و همسو نبودن با خواست بازار هدف افزودن دردی بر دردهای دیگر این حوزه است. برخی ناشران این حوزه، یا غم نان دارند یا دغدغه‌ی نام. در مبحث تصویرگری کودک، هرچند گام‌هایی رو به جلو برداشته‌ایم، ولی هنوز راه بسیار در پیش داریم. حوزه‌ی تصویرنگری با مقوله‌ی نویسندگی ارتباط مستقیم دارد. باید بپذیریم حضور در عرصه‌ی بین‌المللی الزامات خود را دارد.
در مجموعه کتاب‌های زنبور اولویت‌بندی اهداف شما چیست؟
تنها اولویت ما نهادینه‌سازی رهیافت‌های علمی پرورش کودک براساس فرهنگ و نیازهای جامعه‌ی امروز اوست. کودک امروز، زیست خاص خود را تجربه می‌کند. حوزه‌ی کودک، اقیانوسی بزرگ و عمیق است. ما کجای این قصه‌ایم؟ می‌گویم باید بکوشیم. سره را از ناسره تمییز دهیم؛ راه صعب، اما پیمودنی است. مفاهیم نوین مسلط بر فضای ادبیات مدرن کودک نه تنها تناقضی با اقلیم فرهنگی آن ندارد، که آبشخور حیات تازه‌ای است. تاکید می‌کنم، رویکرد ما در زنبور، ساخت کندویی شیرین برای تمام کودکان جهان است. اولویت ما، عرضه‌ی نیازهای کودک و پرورش استعدادهای او در جهت نقش‌پذیری اجتماعی و ورود به دنیای فرداست.
در مجموعه‌ی شما این مفاهیم چگونه نهادینه شده و در بهبود کیفیت زندگی اجتماعی کودک و نقش‌پذیری او کوشیده‌اید؟
کودک، نقشینه‌ی قالی هزار رنگی است که رنگ و نگارش تنیده در تار و پود جامعه است. کشف خلاقیت اکتشافی کودک، پیچیدگی‌ها و فراز و نشیب‌های خود را دارد. گروه‌های پژوهشی این مجموعه بر اساس نیازمندی‌ها و رفع محرومیت‌ها و محدودیت‌های کودکان فعالیت می‌کنند. هدف ما آسیب‌شناسی و اتخاذ رویکردهای مناسب در راستای رفع نواقص و نابسامانی‌های این حوزه است. مباحث تربیتی و پرورشی کودکان در قالب ساختارهای مدرن روایت و تصویر ارائه می‌شود. کارگاه‌های علمی و آموزشی این مجموعه در جهت بهبود و ارتقای وضعیت موجود می‌کوشد. کودک، یک بازار اقتصادی برای کاسبکاران فرصت‌طلب نیست؛ او یک داده‌ی اجتماعی است که برونداد آن یک محصول مدرن اجتماعی است؛ یعنی تحول در ساخت تکنولوژیک و قوام حیات جمعی.
چه برنامه‌هایی برای حضور در عرصه بین‌المللی دارید؟
همان‌طور که گفتم ادبیات این مرز و بوم ریشه در فرهنگی درینه و دیرینه دارد. کارستان، درک همین مقوله‌ی بنیادین است. باید بدانیم میراث‌دار چه گنجینه‌ی گرانبهایی هستیم. ادبیات کلاسیک این سرزمین گنج پربهایی است. بازنویسی، بازآفرینی و تصویرگری‌های بسیار دقیق و متنوع و کودک‌محور، آفرینش کندوی بی‌همتای زنبور در بازار نشر ایران است. در حوزه‌ی تالیف و ترجمه نیز ما بر مبنای اسلوب و معیارهای معین حرکت می‌کنیم. ما تمام تمهیدات حضور در این بازار را زیرسازی کرده‌ایم. بخش‌های مختلف مجموعه‌ی ما طوری تعریف شده‌اند که تمام نیازهای کودک و الزامات حضور در عرصه‌ی بین‌المللی را پوشش دهد. زنبور فقط یک برند نیست، کندوی شیرین کودکان جهان است. عسل‌های زنبور در راه است؛ (می‌خندد) روزگارتان عسل!