مطالعه کارآمد
مطالعه کارآمد
دکتر فیل ریس، در کتاب «۵۰۰ نکته درباره مطالعه» و دکتر عین الله خادمی در کتاب «مطالعه روشمند» چنین نوشته اند:
برخی افراد ترجیح می‌دهند در سکوت مطالعه کنند و برخی در سروصدا؛ بعضی صندلی راحتی را می‌پسندند و بعضی دراز کشیدن یا نشستن رسمی را؛ اصلا وسواس به خرج ندهید و در هر حالتی که راحت‌تر هستید، مطالعه خود را آغازکنید.
اگر مکان مطالعه شما کمی آشفته و به هم ریخته است، مرتب کردن آن را به نیم ساعت پس از مطالعه موکول کنید؛ زیرا در این صورت، در حین مرتب کردن اتاق، به مطالبی که مطالعه کرده‌اید، فکر خواهید کرد و زمان مفیدی را از دست نخواهید داد.
گاهی اوقات از مکان های استثنایی و هیجان انگیز، استفاده کنید؛ تا مطلبی که مطالعه می‌کنید، همراه آن خاطره در ذهن شما ماندگار شود؛ مثلا در یک شب بارانی با یک چتر و یک چراغ قوه، زیر باران بروید و مطلب را مطالعه کنید و یا در یک مکان تاریخی و قدیمی، به تفکر و مطالعه در مورد مطلب مورد علاقه خود بپردازید.
اگر امکان داشته باشد، بهتر است موضوع مورد مطالعه شما با مکانی که انتخاب می‌کنید، هماهنگی و سنخیت داشته باشد. این کار، به افزایش بهره‌وری شما، بسیار کمک می‌کند این هماهنگی، شامل ابزار و لوازم مورد نیاز نیز می‌شود.
قبل از انتخاب محل مطالعه خود، چند خصوصیت مهم و ایده‌آل را برای مکان مطالعه، در ذهن خود فهرست کنید؛ تا راحت‌تر بتوانید آن را بیابید.
در مکان مطالعه شما، باید راهی برای خیره شدن به دور دست وجود داشته باشد، زیرا توقف در مطالعه و چشم دوختن به بی‌نهایت، در افزایش کارآیی مطالعه، بسیار سودمند است؛ حداقل گاهی به سقف اتاق خیره شوید.
هیچ گاه مطالعه خود را به حضور در مکان خاصی مشروط نکنید؛ زیرا در این صورت، بهانه‌ای می‌یابید تا در سایر مکان‌ها از مطالعه بگریزید. به یاد داشته باشید که در حقیقت، مکان مطالعه، جایی است که شما هستید.
میزان نور، دمای محیط، شکل صندلی و سایر شرایط در مکان مطالعه شما، نباید به گونه‌ای باشد که شما را خواب‌آلوده کند.
تهویه خوب و اکسیژن زیاد در مکان مطالعه، شرطی حیاتی است.
روش مطالعه
بهترین روش کتابخوانی، روشی است که خواننده در این کار بتواند زیبایی‌های چیزی را که می‌خواند، دریابد و به هنگام لزوم، معایب آن را بفهمد و این از راه پرورش و تمرین حاصل می‌شود.
در معانی کلماتی که برای نخستین بار می‌بینید، دقت کنید و این زمان، بهترین وقت برای رفتن به سراغ فرهنگ لغت است.
در خواندن کتاب، استقامت داشته باشیم. استقامت، لجاجت نیست؛ بلکه نوعی بردباری است که ذوق ما را پرورش می‌دهد و درک ما را عمیق می‌کند.
اگر بخواهیم از کتابی که خوانده‌ایم، نظر صحیحی پیدا کنیم، باید درباره آن گفت گو کنیم. کتاب‌های خوب، افق گفت‌وگوهای پرثمر را به روی ما می‌گشایند و این، همان چیزی است که ما آن را مباحثه می‌نامیم.
یکی از روش‌های خوب مطالعه، استفاده از یادداشت‌برداری است. توجه کنید که به جای یادداشت، رونویسی نکنید؛ بلکه طرح‌های گوناگون بریزید و نکات مهم یادداشت را برجسته‌تر بنویسید و اگر مطلبی را درک نمی‌کنید، به صورت سؤال، یادداشت بردارید.
هنگام مطالعه، ابتدا خلاصه مطلب را که اغلب در ابتدای مقاله یا کتاب آمده است، بخوانید؛ سپس عنوان‌ها و فهرست اجمالی کتاب را مطالعه کنید و بعد، چند سطر از ابتدای هر عنوان را مطالعه کنید؛ زیرا مهم‌ترین مطالب، معمولا در همین خطوط ابتدایی هستند و سرانجام سایر توضیحات و تفاسیر کتاب را بر اطلاعات خود بیفزایید.
از همان زمان مطالعه، برای به کار بستن آن چه می‌آموزید، برنامه‌ریزی کنید و به قول تولد، "مطالعه و عمل نکردن، مانند شخم زدن و بذر نپاشیدن است".
بیکن می‌گوید: برخی کتاب‌ها را باید چشید و بعضی دیگر را باید بلعید و برخی را هم باید جوید و هضم کرد.
کارآیی مطالعه
به روخوانی سطحی در حالت پراکندگی فکر، قناعت نکنید و با مفهوم و معنای مطلب، ارتباط برقرار سازید؛ تا آن چه را که مورد نیاز است، به خوبی درک کنید.
حجم مطالعه، حواس شما را پرت نکند. مطالعه بیشتر و سریع‌تر، تنها بهانه‌ای برای بیشتر دانستن است؛ پس ابتدا آن چه را می‌خواهید بدانید و بفهمید، برداشت کنید و آن گاه با کلمات «سرعت» و «بیشتر»، وسوسه شوید.
قبل از آن که از موضوع اصلی کتاب منحرف شوید و به مطلب دیگری بپردازید، قسمت هایی را که دوست دارید به خاطر بسپارید، مشخص کنید.
حتما برای مطالعه خود، برنامه‌ریزی داشته باشید. این که قصد یادداشت‌برداری دارید یا خیر و در مورد چه موضوعی باید تمرکز کنید و چه سؤالاتی در ذهن دارید که در این کتاب جواب آنها را می‌جویید و...، همه باید از قبل برنامه‌ریزی شده باشند.
کتابی که مطالعه می‌کنید، بهتر است مختص به خود شما باشد؛ تا به راحتی در آن علامت‌گذاری و نکته‌نویسی کنید. استفاده از مداد یا ماژیک رنگی، به شما امکان می‌دهد تا در مراجعه دوباره به کتاب، بهره بیشتری ببرید؛ هر چند نباید این خطوط رنگی، استفاده شما را از سایر خطوط کتاب کاهش دهد.
هنگام مطالعه، همواره یک قلم در دست داشته باشید؛ زیرا مطالعه، آنگاه کارآیی مطلوب می‌یابد که همراه با مطالعه سؤالات، ذهن خود را با آموزه‌های کتاب، تطبیق دهید و در حاشیه آن یادداشت کنید.
میان مطالعه و سایر کارهای خود، تعادلی به وجود آورید؛ تا هم از خواندن خسته نشوید و هم تجربه و عمل را به بهره‌وری مطالعه خود بیفزایید.
مطالعه پراکنده، با موضوعات گوناگون و متناقض، موجب کاهش بهره‌وری شما می‌شود؛ سعی کنید در نوع کتابی که برای مطالعه انتخاب می‌کنید، مطالعات قبلی خود را در نظر آورید؛ تا نظم فکری شما به هم نخورد.
اگر بتوانید از هر کتابی که می‌خوانید، نکات مهم و کلیدی آن را خلاصه‌برداری کنید، بر کارآیی مطالعه شما می‌افزاید. این راهکار، آنگاه ارزشمندتر می‌شود که خواننده به زبان و عبارات خودش، مطالب را یادداشت کند.
به یاد داشته باشید که علاقه و انگیزه، در مورد مطلبی که برای مطالعه انتخاب کرده‌اید، به بهره‌وری شما از آن چه می‌خوانید، بسیار می‌افزاید.
گاهی قرار دادن یک پاداش مشروط برای مطالعه حجم خاصی از کتاب، به هیجان و لذت مطالعه می‌افزاید و نوعی اثر تشویقی بر فرد می‌گذارد. این پاداش‌ها می‌تواند دیدن یک برنامه تلویزیونی، رفتن به مکانی خاص، انجام یک فعالیت مورد علاقه یا حتی خوردن یک خوراکی مورد علاقه باشد؛ به شرط اینکه میزان تعیین شده، مطالعه شده باشد.
رنگ کاغذ، رنگ قلم، نحوه نشستن، فاصله چشم با کتاب، نور محیط و سایر شرایط مکانی نیز در کارآیی مطالعه شما کاملا مؤثرند.
تمرکز مطالعه
برای تمرکز در مطالعه به امور زیر دقت کنید:
علاقه به موضوع مورد مطالعه، یکی از علل مهم ایجاد تمرکز و دقت در حین مطالعه است.
هماهنگی اراده و تخیل نیز در این رابطه کارساز است و به عبارت دیگر، چشمان فرد بر صفحه کتاب و افکارش در حال پرواز به دور دست ها نباشد.
برخی مسائل جسمی و روحی نیز می‌توانند تمرکز فرد را بر هم بزنند؛ مانند گرسنگی، تشنگی، بیماری، نگرانی و اضطراب؛ برخی مسائل محیطی نیز از عوامل برهم زننده تمرکزند؛ مانند سروصدای زیاد، نور زیاد یا کم، لباس نامناسب، عجله و شتاب، سطح مطالعه را کاهش می‌دهد و تمرکز را بر هم می‌زند.
یکی از مسائل قابل توجه دیگر، سنگینی معده و سیری بیش از حد است.
انتخاب زمان مناسب، از عوامل ایجاد تمرکز است؛ مثلا پس از استراحت، به ویژه صبحگاهان، بهترین حالت تمرکز و ساعات خستگی و کسالت، نامناسب‌ترین اوقات، برای تمرکزند؛ البته در صبحگاهان، لازم است قدری ورزش کنید؛ تا بدن، آمادگی لازم را به دست آورد.
نظم و انضباط در نوع، ساعت و مکان مطالعه، نیز از عوامل ایجاد کننده تمرکز می باشند.
سرعت مطالعه
اگر قصد دارید سرعت مطالعه را افزایش دهید، ابتدا به فهرست کتاب نظری دقیق بیندازید؛ تا نسبت به موضوعات کلی کتاب، آگاهی پیدا کنید.
تند خوانی، همیشه مناسب نیست و در مطالبی که به تعمق و تامل نیاز دارد، اصلا نباید به کار گرفته شود.
مغز ما همیشه تندتر از بیان ما کلمات را دریافت می‌کند؛ پس برای افزایش سرعت، سعی کنید عادت بلندخوانی کتاب را ترک کنید.
تمرین کنید تا به جای درک لغت به لغت یک جمله، به درک گروهی لغات عادت کنید.
یکی از عوامل کندخوانی، برگشت است؛ یعنی این که فرد مرتب نگاه خود را به خطوط پیشین برگرداند. این کار، تمرکز فرد را از میان می‌برد و وقت زیادی را تلف می‌کند. هنگام مطالعه، چشم باید به طور مستقیم و به موازات صفحه حرکت کند و از پریدن به سطرهای بالا و پایین، پرهیز کند.
کسانی که با انگشت خط مورد مطالعه را دنبال می‌کنند، باید این عادت را اصلاح یا ترک کنند؛ زیرا سرعت حرکت چشم شما می‌تواند بیشتر از دست شما باشد. یا باید بتوانید دستتان را زیر جملات سر بدهید و یا بدون خط بردن (که چون ممکن است خطوط را گم کنید چندان توصیه نمی‌شود) مطالعه کنید.
نوع ورق زدن نیز به صرفه جویی در وقت کمک می‌کند. ورق زدن درست، آن است که با دست چپ و از گوشه بالایی صفحه صورت گیرد و چند لحظه قبل از پایان صفحه، دست برای ورق زدن آماده باشد. کسانی که با دست راست و از گوشه پایینی صفحه ورق می‌زنند، از سرعت و تمرکز خود می‌کاهند.
گرداوری و تدوین : کلینیک مشاوره گاج