اضطراب امتحان
اضطراب امتحان
اضطراب امتحان پدیده‌ای شایع در میان دانش‌آموزان و دانشجویان و از جمله مشکلات رایج نظام آموزشی است که تاثیرات مخربی بر عملکرد و همچنین سلامت جسمی و روانی افراد دارد.
اختلالات اضطرابی یکی از شایع‌ترین اختلالات عاطفی-روانی کودکان و نوجوانان می‌باشد. مطالعات انجام گرفته در مورد همه‌گیرشناسی این اختلال نشان داده است که در حدود 8 تا 12 درصد کودکان و 5 تا 12 درصد نوجوانان با یکی از معیارهای تشخیصی اختلالات اضطرابی تا اندازه‌ای که روند زندگی عادی و عملکرد روزانه آنها را مختل نماید، مواجه هستند. اضطراب امتحان به عنوان یک پدیده فراگیر و مهم آموزشی رابطه نزدیکی با اضطراب دارد، اما در عین حال دارای ویژگی‌ها و مولفه‌های خاصی است که آن را از اضطراب عمومی جدا می‌کند. سیبر اضطراب امتحان را حالتی خاص از اضطراب عمومی می‌داند که شامل پاسخ‌های پدیدار شناختی، فیزیولوژیکی و رفتاری مرتبط با ترس از شکست است و در بسیاری از فرایندهای شناختی و توجهی، با کارکرد موثر فرد تداخل دارد. اثرات منفی اضطراب امتحان بر پیشرفت تحصیلی نیز در پژوهش‌های بسیاری تایید شده است.
اضطراب امتحان شامل تجربیات و احساسات ناخوشایند عاطفی و نگرانی یا تشویش در موقعیت‌هایی است که فرد احساس می‌کند عملکرد وی مورد ارزشیابی قرار می‌گیرد و همچنین به حالتی اشاره دارد که فرد در خصوص توانایی‌هایش در انجام یک وظیفه دچار ترس می‌شود و پیامد آن کاهش توان مقابله با موقعیت‌هایی مانند موقعیت امتحان است. همچنین تحقیقات نشان داده است باورهای فراشناختی در بین دانش‌آموزان مبتلا به اضطراب امتحان و دانش‌آموزان عادی با یکدیگر متفاوت است.
مداخلات متعددی برای کاهش این نوع اضطراب مورد بررسی قرار گرفته است. روش‌های درمانی و آموزشی مختلف، مانند آموزش تن‌آرامی، آموزش ایمن سازی در برابر استرس، آموزش مهارتهای مطالعه‌ای، پس خوراند زیستی و مداخله‌های شناختی رفتاری به کار برده شده است که هرکدام اثربخشی‌های متفاوتی روی اضطراب آزمون داشته‌اند. همچنین روش‌های گوناگونی برای درمان اضطراب در نوجوانان پیشنهاد شده که از آن جمله می‌توان از دارودرمانی، روان‌درمانی از نوع حساسیت‌زدایی، درمان تحیلی، شناخت‌درمانی، خانواده درمانی و درمان‌های شناختی رفتاری نام برد. هالرید شناخت درمانی، حساسیت‌زدایی منظم، ترکیب شناخت درمانی و حساسیت زدایی منظم و گروه گواه را مورد مطالعه قرار داد. نتایج نشان داد که شناخت درمانی در کاهش اضطراب در موقعیت‌های امتحان در افزایش نمرات درسی از دیگر روش‌های درمانی و گروه گواه اثربخش‌تر است.
حساسیت‌زدایی منظم، ترکیب شناخت درمانی و حساسیت‌زدایی منظم و گروه گواه با یکدیگر تفاوت معناداری نداشتند.
اضطراب امتحان یکی از موضوعات مورد توجه پژوهشگران ایرانی نیز بوده است. در پژوهشی که در ایران انجام شده میزان همه‌گیرشناسی اضطراب امتحان در ایران 13 درصد گزارش شده است که همگام با یافته های تحقیقات پژوهشگران مختلف در خارج از ایران است. به همین دلیل، پژوهش‌های متعددی برای درمان اضطراب امتحان در ایران به عمل آمده است. بیابانگرد در پژوهشی 62 دانش آموز دارای اضطراب امتحان بالا را به صورت تصادفی در یکی از چهار گروه شناخت درمانی، خودآموزش‌دهی، حساسیت‌زدایی منظم و گروه گواه قرار داد. بین چهار گروه در کاهش اضطراب تفاوت معناداری وجود داشت. روش شناخت درمانی از حساسیت‌زدایی منظم در کاهش اضطراب امتحان موثرتر بود. بین دو روش شناخت درمانی و خودآموزش‌دهی، و نیز بین دو روش خودآموزش‌دهی و حساسیت‌زدایی منظم در کاهش اضطراب امتحان تفاوت معناداری مشاهده نشد.
ابوالقاسمی در پژوهشی اثربخشی دو روش آموزش ایمن‌سازی در برابر استرس و حساسیت‌زدایی منظم در درمان اضطراب امتحان را در میان دانش‌آموزان مورد بررسی قرار داد. نتایج به دست آمده نشان داد که بین گروه‌های آموزش ایمن‌سازی در مقابل استرس، حساسیت‌زدایی منظم و گواه در اضطراب امتحان، تفاوت معنی‌داری وجود دارد. اضطراب امتحان در گروه‌های آموزش ایمن‌سازی در برابر استرس و حساسیت‌زدایی منظم در مقایسه با گروه گواه بطور معناداری کاهش یافت و آموزش ایمن سازی در برابر استرس نسبت به حساسیت‌زدایی منظم، موثرتر و کاراتر است.
پژوهش‌های به عمل آمده نشان داد که روش‌های شناختی در مقایسه با روش‌های رفتاری برای درمان اضطراب امتحان مؤثرتر بوده است. به همین دلیل در دو دهه اخیر بر روش‌های شناختی و مداخلات شناختی -رفتاری در درمان اضطراب امتحان تاکید بیشتری شده است. درمان شناختی رفتاری رویکردی است فعال، جهت بخش، محدود از لحاظ زمانی و سازمان یافته. این رویکرد بر اساس این منطق استوار است که عاطفه و رفتار فرد عمدتا برحسب ساخت‌یابی جهان از نظر او تعیین می‌گردد. درمان شناختی رفتاری عمدتا ترکیبی از درمان‌های مختلف شامل تکنیک‌های ارتباطی، مهارتهای حل مسئله و... می‌باشد.
در سال‌های اخیر اهمیت قبولی در دانشگاه در بین خانواده‌های ایرانی به اوج خود رسیده و این موضوع در کنار افزایش شرکت‌کنندگان در کنکور سراسری، اضطراب امتحان در شرکت‌کنندگان کنکور را به شدت افزایش داده است و تحقیق درباره روش‌های کاهش اضطراب امتحان برای این دسته از دانش‌آموزان ضروری به نظر می‌رسد.
بطور کلی بررسی حاضر نشان داد که مداخله گروهی مدیریت استرس به شیوه شناختی رفتاری می‌تواند برای کاهش اضطرب امتحان دانش‌آموزان داوطلب کنکور موثر باشد. کثرت پژوهش‌های به عمل آمده در سالیان اخیر بر روی اضطراب امتحان دانش‌آموزان نشان از اهمیت این موضوع برای دانش‌آموزان و مسئولین آموزشی کشور است. با توجه به استرس فراوان کنکور سراسری، اضطراب امتحان می‌تواند تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر عملکرد دانش‌آموزان داشته باشد. استفاده از مداخله شناختی رفتاری می‌تواند به دانش آموزان کمک کند با استرس و فشار روانی بهتر کنار بیایند و علاوه بر عملکرد بهتر تحصیلی، از سلامت جسمانی و روانی بالاتری برخوردار باشند. مزیت این روش درمانی را می‌توان گروهی بود اجرای آن دانست. به این طریق در زمان واحد می‌توان عده زیادی از افراد مبتلا به اضطراب امتحان را درمان نمود. از طرفی تحقیقات متعدد نشان داده است مداخله گروهی می‌تواند موجب حمایت اجتماعی شرکت‌کنندگان را فراهم آورد و در کاهش اضطراب و افسردگی شرکت‌کنندگان موثر باشد. شرکت‌کنندگان درمی‌یابند در داشتن این مشکل تنها نیستند. بیماران در جلسات درمان با افراد دیگری ملاقات می‌کنند که مشکلات مشابهی دارند و همین موضوع برای آنان احساس آرامشی را فراهم می‌آورد.
منبع: چینی‌فروشان، مسعود ؛ نشاط دوست، حمید طاهر و عابدی، محمد رضا . (1395) . اثر بخشی مداخله گروهی مدیریت استرس به شیوه شناختی رفتاری بر اضطراب امتحان پسران داوطلب کنکور سراسری . فصلنامه مطالعات روانشناسی بالینی، سال ششم، شماره 23